રખડુ ટોળી
ગિજુભાઈ બધેકા
1923માં લખાયેલી નીલની લાંબી વાર્તાનો ગિજુભાઈએ માત્ર 5 વર્ષ પછી કરેલો સરળ રસિક અનુવાદ તે આ 'રખડુ ટોળી’.
આ વાર્તામાં શિક્ષક એના પાંચ કિશોર વિદ્યાર્થીઓને તથા મિત્ર પિક્રૅફ્ટને એક વાર્તા કહે છે. એમાં બાળકો માત્ર વાર્તા સાંભળનાર શ્રોતાઓ જ નથી, વાર્તામાં ભાગ લેનાર પાત્રો પણ છે– એવી લાક્ષણિક ઢબે વાત કહેવાય છે. વાર્તા એટલે શિક્ષકે કહેલી કાલ્પનિક વારતા અને વચ્ચે વાતચીત એટલે બાળકોની એના પર મજાક-મસ્તી ભરેલી ટીકા-ટિપ્પણ. પુસ્તકમાં વારાફરતી આ વાર્તા અને વચ્ચે વાતચીત આવ્યા કરે છે પણ એ અટપટું બનવાને બદલે કંઈક નવી રીતે રસ પમાડનાર બને છે.
તો, આપણે શરૂ કરીએને?
ગિજુભાઈ બધેકા
સર્જક-પરિચય
ગિજુભાઈ ભગવાનજી બધેકા (જ. 15, નવે. 1885 – અવ. 25, જૂન, 1939)
અનુવાદક
ભાવનગરમાં જન્મેલા ગિજુભાઈએ મુંબઈમાંનો વકીલનો વ્યવસાય છોડીને, દક્ષિણામૂર્તિ શાળામાં આજીવન શિક્ષક બનવાનું પસંદ કરેલું. બીબાઢાળ શિક્ષણ-પદ્ધતિને બદલે મૉન્ટેસરી પદ્ધતિએ બાળકના મુક્ત વિકાસની દિશામાં એમણે ઘણું કામ કર્યું, બાળ-સાહિત્યનાં અને શિક્ષણ વિશેનાં અનેક પુસ્તકો લખ્યાં – એ સેવાઓ માટે એમને 'રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક’(1929) એનાયત થયેલો.
'મહાત્માનાં ચરિત્રો’, 'ઇસપની કથાઓ’, 'બાળસાહિત્ય ગ્રંથમાળા’ તેમ જ 'વાર્તાનું શાસ્ત્ર’ એમનાં મહત્ત્વનાં પુસ્તકો છે.
મુક્ત શિક્ષણના દુનિયાભરના એક મોટા શિક્ષણવિદ એ. એસ. નીલના પુસ્તકનો અનુવાદ કરવાનું ગિજુભાઈને સૂઝ્યું એ મહત્ત્વનું ગણાય.
મૂળ લેખક
એ. એસ. નીલના નામે જાણીતા Alexander Sutherland Neill (1883–1973) સ્કૉટીશ શિક્ષણવિદ અને નવી આબોહવા જન્માવનાર પ્રયોગશીલ ને કલ્પનાશીલ શિક્ષક હતા. એમણે વિકસાવેલી 'સમરહીલ સ્કૂલ’ 1920-30ના સમયગાળાની મુક્ત બાળ-વિકાસ માટેની એક ક્રાંતિકારી શાળા હતી. નીલે Problem Triology (Problem Child, Problem Parents, Problem Teachers), The Free Child, એવાં 20 ઉપરાંત પુસ્તકો લખ્યાં છે. એમનાં બધાં પુસ્તકોમાંથી ચૂંટેલાં લખાણોનું પુસ્તક Summerhill(1960) 1960-70ના દાયકાની Free School Movementનો આધારસ્તંભ બનેલું બેસ્ટ સેલર પુસ્તક છે.
'રખડુ ટોળી’ નીલના The dominees’s Five પુસ્તકનો અનુવાદ છે.
(પરિચય - રમણ સોની)