સાહિત્યિક સંરસન - ૧

સુમન શાહ : તન્ત્રી

'એકત્ર' મુદ્રિત સાહિત્યનું વીજાણુ સાહિત્યમાં રૂપાંતર અને વિસ્તાર ઝંખતી સંસ્થા છે. ગુજરાતીની ઉત્તમ કૃતિઓને બહોળા વાચકો સુધી પ્રસરાવવી એ અમારો ભાવનામંત્ર છે. 'એકત્ર' પરિવારે ગુજરાતી સાહિત્યનાં છેલ્લાં ૨૦૦ વર્ષનાં પ્રશિષ્ટ અને રસપ્રદ પુસ્તકોને ઈન્ટરનેટના માધ્યમથી, દુનિયાભરમાં વસતા ગુજરાતી વાચકોને મુક્તપણે સુલભ કરી આપવાનો સંકલ્પ કર્યો છે. અત્યાર સુધીમાં અમે લગભગ ૫૦૦ ઉપરાંત દળદાર પુસ્તકોને ઈ-બુકમાં કન્વર્ટ કરી શક્યા છીએ.

'એકત્ર’-ના વાચકો અને આપણા સાંપ્રત સર્જકોની ફરિયાદ હતી કે 'એકત્ર'ના પુસ્તકોમાં યુવાપેઢી અને અત્યારનાં સાંપ્રત લાખણો અને લેખકોનું પ્રતિનિધિત્વ ઓછું કેમ? પ્રકાશિત થઈ ગયેલું સાહિત્ય જ કેમ પ્રકાશિત કરવું? અપ્રકાશિત સાહિત્યનું એક મૅગેઝિન થઈ શકે ને?...

અને એ દરમ્યાન સુમનભાઈ દર વખતની જેમ આ વખતે પણ એક નવી જ અને તાજી વાત ‘સાહિત્યિક સંરસન’ -‘લિટરરી કૉન્સોર્ટિયમ’-ની લઈને આવ્યા. What a timing! મેં એમના અવાજ અને આંખમાં આ વાત કરતાં જે ઉત્સાહ જોયો, તે તમે પણ, આ સાથેના અંકમાં અહીંથી આગળ પસાર થતાં થતાં એમના સમગ્ર પરિશ્રમમાં જોશો.

સૌને જણાવતાં આનન્દ થાય છે કે “સાહિત્યિક સંરસન -Literary Consortium"નો પ્રથમ અંક આજે વૅલેન્ટાઇન ડે -ની પૂર્વસન્ધ્યાએ પ્રકાશિત થઈ ગયો છે.

સોશ્યલ મીડિયા ઉપર જે ગતિથી માહિતી આવે છે એ જ ગતિથી અલોપ થઈ જાય છે. ત્યાં પ્રગટતા સાહિત્યને અને અન્ય સૌ સાહિત્યકારોની સૃષ્ટિને કાયમને માટે સાચવી લેતા આ પ્રકલ્પને 'એકત્ર' આવકારે છે. અત્યારે જ લખાતું (real time-માં) અને કેટકેટલાં વિભિન્ન વિભાગોને સમાવતું આ વિશિષ્ટ સંપાદન ‘એકત્ર'-ની વાચનસામગ્રીમાં એક નોખો પડાવ લઈને આવે છે અને અગાઉની ફરિયાદને જાણે જવાબ આપે છે. અહીં સમાવિષ્ટ સૌ સર્જકોનો હું આભાર માનું છું.

'એકત્ર'ની બે મુખ્ય પ્રવૃત્તિઓ - ગ્રંથપ્રકાશન અને સામયિકપ્રકાશન છે. પ્રશિષ્ટતા-સંગ્રહ (ગુજરાતી ડિજિટલ લાઈબ્રેરી) થી લઈને સામ્પ્રત સાહિત્ય-સંચાર (ઇ-સામયિક) સુધીની અમારી આ ક્રિયાશીલતાનો આપ સૌ www.ekatrafoundation.org પર જઈને સાક્ષાત્કાર કરી શકશો.



— અતુલ રાવલ
'એકત્ર' વતી.

સુમન શાહ : તન્ત્રી

સુમન શાહ

ગુજરાતી સાહિત્યક્ષેત્રે વાર્તાકાર, નવલકથાકાર, નિબન્ધકાર, સમીક્ષક, અનુવાદક અને તન્ત્રી-સમ્પાદક તરીકે જાણીતા પ્રો. ડૉ. સુમન શાહનો જન્મ ૧ નવેમ્બર ૧૯૩૯ના રોજ વડોદરા પાસેના ડભોઈમાં થયો હતો. આખું નામ, સુમનચન્દ્ર ગોવિન્દલાલ શાહ.
 
વડોદરાની મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટીમાં સુરેશ હ. જોષીના માનીતા વિદ્યાર્થી. અભ્યાસકાળથી જ તેજસ્વી. ઉપલેટા-કપડવંજની કૉલેજોમાં અધ્યાપન કર્યા પછી બોડેલી કૉલેજમાં આચાર્ય બન્યા. એ વર્ષોમાં સુરેશ હ. જોષીના સમગ્ર સાહિત્ય પર સંશોધન કરી અને પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી. ગુજરાત યુનિવર્સિટી અમદાવાદ, ભાષાભવનમાં ગુજરાતી ભાષા-સાહિત્યના પ્રૉફેસર અને વિભાગીય અધ્યક્ષ તેમજ પ્રૉફેસર ઇમેરિટસ-પદે હતા. નિવૃત્ત થઈને અમદાવાદમાં સ્થાયી થયા. બંને દીકરાઓ વિદેશમાં હોવાથી એ પણ પ્રવાસી બન્યા.
 
ગુજરાતી સાહિત્યના પ્રાધ્યાપક તરીકેની ૪૨ વર્ષની કારકિર્દીમાં એમણે ભારતીય અને પાશ્ચાત્ય સાહિત્ય-સિદ્ધાન્તનું અધ્યાપન સવિશેષે કર્યું. અમેરિકાની યેલ યુનિવર્સિટીમાં વિઝિટિન્ગ ફૅલો અને યુનિવર્સિટી ઓવ પૅન્સિલ્વેનિયામાં રાઇટર-ઇન-રેસિડેન્ટરૂપે એમણે સેવાઓ આપી છે. પીઓરીઆ, ઇલિનૉયની આઈસીસીમાં એમણે ભણાવ્યું છે. એમનાં ૮૦થી વધુ પ્રકાશનો છે.
 
પ્રારમ્ભે વિવેચનક્ષેત્રે ઉત્તમ કાર્ય કરીને પોતાની વિદ્વત્તાનો પરિચય કરાવ્યો. વિવેચન તો એમને મન અનિવાર્ય લેખન છે પણ સર્જનમાં એમને ઊંડો રસ છે. ‘જૅન્તી-હંસા સિમ્ફની’, ‘ફટફટિયું’ વગેરે ૬ વાર્તાસંગ્રહો; ‘ખડકી’, ‘બાજીબાજી’ જેવી નવલકથાઓના સર્જક સુમન શાહે ‘વેઇટ્-અ-બિટ્’ તથા ‘બાય-લાઇન’ ‘વસ્તુસંસાર’ અને ‘સાહિત્ય સાહિત્ય’ -1 -2 -3 -4 નિબન્ધસંગ્રહો પણ આપ્યા છે.
 
અધ્યયન-અધ્યાપન સુમન શાહ માટે જીવન છે. ‘સન્નિધાન’ના ઉપક્રમે એમણે ગુજરાતીના અધ્યયન-અધ્યાપનમાં નૂતન પ્રાણસંચાર કર્યો હતો. ‘Care for Literature’ એ જ એમને મન એકમેવ કર્તવ્ય છે.
 
૨૦૦૮-માં એમના 'ફટફટિયું' વાર્તાસંગ્રહ સંદર્ભે કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો એમને અવૉર્ડ અપાયો છે. એમના ૬ વાર્તાસંગ્રહો પ્રકાશિત છે. ૧૯૬૨માં રવીન્દ્રનાથ ટાગોર ચન્દ્રક, ૧૯૬૪માં હરગોવિન્દદાસ કાંટાવાલા સુવર્ણચન્દ્રક, ૨૦૧૩-માં પ્રેમાનંદ સુવર્ણચન્દ્રક અને ૨૦૧૪-માં એમને સાહિત્યકારગૌરવ પુરસ્કાર અપાયા છે. ૨૦૧૭માં એમને વિષ્ણુપ્રસાદ ત્રિવેદી સમીક્ષા-પારિતોષિક અપાયું છે.
 
શૈશવથી એમને ભક્ત-કવિ દયારામ ઘણા પ્રિય, કેમ કે પોતે દયારામના ગામના છે. અઠવાડિયે ઓછામાં ઓછી એક વિદેશી ફિલ્મ જોવી કે સાથી જડી આવે તો એની જોડે ચેસ રમવી એ એમના કાયમના શોખ છે. 
 
૨૦૦૨થી ઔપચારિક રીતે નિવૃત્ત આ સાહિત્યકાર નિરન્તરની શબ્દોપાસનાને કારણે વર્તમાનમાંય એટલા જ સક્રિય રહ્યા છે. દર શનિવારે 'નવગુજરાત સમય' દૈનિકમાં તેઓ ‘સાહિત્ય સાહિત્ય' કૉલમ લખે છે.
 
— પરિચય: મણિલાલ હ. પટેલ